Mια άλλη άποψη για το εξασθενές χρώμιο

Μια κάπως διαφοροποιημένη άποψη για το εξασθενές χρώμιο, κατέθεσε ο Δημήτρης Χρυσαφίδης στην ημερίδα των Οικολόγων πρασίνων που έγινε στην Θήβα, στις 5/4/2009. Την παραθέτουμε αυτούσια για τις ανάγκες του διαλόγου, με αφορμή ένα παρόμοιο προβληματισμό που αναπτύχθηκε στα σχόλια σε προηγούμενη ανάρτησή μας: H Bουλή στον Ασωπό

Παίζοντας κρυφτούλι με το εξασθενές χρώμιο

Ας κοιτάξουμε λίγο το θέμα της πιθανής επιμόλυνσης των ζαρζαβατικών στην περιοχή του Ασωπού από την μεριά των κανόνων του εμπορίου. Στην ευρωπαϊκή Νομοθεσία σχετικά με την δήλωση και την επισήμανση των τροφίμων, που θα την βρείτε στο άρθρο 11 του Κώδικα Τροφίμων και Ποτών, αναφέρεται : Απαγορεύεται η διαφήμιση και παρουσίαση τροφίμων όταν φαίνονται να διαφοροποιούνται από αντίστοιχα ομοειδή χωρίς λόγο, δηλ. χωρίς ο διακινητής να μπορεί να αποδείξει ότι είναι καλλίτερα. Η Νομοθεσία αυτή, ας σημειωθεί, όταν ψηφίστηκε είχε στηριχθεί και από Οργανώσεις Καταναλωτών για να προστατεύει τον Ευρωπαίο πολίτη από την παραπλάνηση. Τι σημαίνει όμως αυτό στην περίπτωσή μας; Σημαίνει ότι δεν επιτρέπεται στον παραγωγό καρότων από άλλες περιοχές της Ελλάδας να διαφημίζει τα καρότα του ότι είναι καθαρά, ότι δεν έχουν χρώμιο, ή ότι δεν είναι Ασωπού (παραπέμποντας σε διαφορά στην ποιότητα) χωρίς να μπορεί να το αποδείξει. Τελικά μπορεί ή δεν μπορεί να το κάνει ;
Ακούμε καθημερινά για μελέτες ή γνώμες επονομαζόμενων «ειδικών» Ο πολίτης υφίσταται έναν βομβαρδισμό πληροφοριών και δεν ξέρει πια τι να πιστέψει. Πληροφορίες που δεν μπορεί να ελέγξει, κρατικοί φορείς που είτε σιωπούν, είτε είναι ανεπαρκείς στα επιχειρήματά τους. Και ο καθένας με πτυχίο χημικού θεωρεί ότι μπορεί να εκφράζεται κατά βούληση, συχνά με ιδιοτελείς στόχους. Αποτέλεσμα : Ελλιπής πληροφόρηση και αδυναμία επιλογής του σημαντικού από το λιγότερο σημαντικό, το λανθασμένο ή το ασήμαντο. Για τον Ασωπό δεν χωρά αμφιβολία. Πρόκειται για ένα περιβαλλοντικό έγκλημα όσον αφορά τη μη τήρηση της προβλεπόμενης Νομοθεσίας για την διαχείριση των αποβλήτων. Επειδή πριν να συνεχίσω θα πρέπει να σας βάλω λίγο στον κόσμο της χημείας δώστε λίγη προσοχή να διευκρινίσουμε ένα πράγμα. Το χρώμιο είναι μέταλλο που έχει μεγάλη χρήση στη μεταλλουργία, αλλά και στις βιομηχανίες χρωμάτων και αλλού. Όταν διαλύεται στο νερό μπορεί να εμφανίζεται συνήθως με διάφορα σθένη. Το σθένος σχετίζεται με την μορφή οξείδωσης του στοιχείου. Τα σθένη 3 και 6 είναι τα πιο συχνά απαντώμενα για το χρώμιο. Το εξασθενές μετατρέπεται ευκολότερα σε τρισθενές (μια μετατροπή που μπορεί να διαρκέσει πολύ χρόνο και που εξαρτάται από τις συνθήκες που επικρατούν), ενώ το ανάποδο γίνεται πολύ δύσκολα και μόνο σε ακραίες οξειδωτικές συνθήκες που συμβαίνουν σπάνια στη φύση. Θεωρείται ότι η προέλευση του εξασθενούς χρωμίου είναι οι ανθρώπινες δραστηριότητες χωρίς όμως να μπορεί ποτέ να αποκλειστεί και η σπάνια περίπτωση να προέρχεται από ισχυρά οξειδωτικές συνθήκες. Το χρώμιο με σθένος 3 αποτελεί απαραίτητο ιχνοστοιχείο για τον οργανισμό. Κάποια ένζυμα του ανθρώπινου οργανισμού χρειάζονται χρώμιο και υπάρχει ανάγκη ημερήσιας πρόσληψης. Μια πλήρης διατροφή δεν απαιτεί ιδιαίτερη πρόσληψη συμπληρωμάτων διατροφής. Υπάρχει όμως η περίπτωση να εμφανισθεί έλλειψη χρωμίου και γι’αυτό η Ευρωπαϊκή Νομοθεσία προβλέπει την προσθήκη τρισθενούς χρωμίου σε τρόφιμα. Στην περίπτωση αυτή μιλάμε για τρόφιμα εμπλουτισμένα, τα οποία περιέχουν τελικά τρισθενές χρώμιο σε επίπεδα κάποιων μιλλιγκράμ, δηλαδή τουλάχιστον 200 φορές παραπάνω από το όριο στο πόσιμο νερό για το ολικό χρώμιο. Τι είναι όμως το ολικό χρώμιο και γιατί εμφανίζεται στην Νομοθεσία για το νερό. Σαν ολικό θεωρείται το άθροισμα του τρισθενούς και του εξασθενούς μαζί. Και γιατί εμφανίζεται λοιπόν στη Νομοθεσία σαν ολικό χρώμιο και με τόσο αυστηρό όριο; Για να προστατέψει τον καταναλωτή από το εξασθενές χρώμιο με καταγραμμένη τοξικότητα, το οποίο είναι βέβαια επικίνδυνο στην πόση αλλά περισσότερο από την αναπνοή σε σταγονίδια.
Η ρύπανση που προκαλείται στον Ασωπό έχει συσχετισθεί με τις αυξημένες τιμές του εξασθενούς χρωμίου στο νερό που συχνά ξεπερνάν το όριο των 50 μg/l και καθιστούν το νερό «μη πόσιμο». Αυτό το νερό χαρακτηρίζεται σαν «μη ασφαλές» και κανένας φορέας δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι αυτός που θα το πιει δεν θα πάθει κάποια βλάβη στην υγεία του. Το όριο αυτό έχει προταθεί και ισχύει στην Ευρωπαϊκή Νομοθεσία εδώ και χρόνια και όποιος επιστημονικός φορέας προτείνει διαφορετικό όριο, πρέπει να το στοιχειοθετήσει κατάλληλα και αν τα στοιχεία είναι επαρκή, θα πρέπει να τροποποιηθεί το Ευρωπαϊκό αυτό όριο για να ισχύσει ενδεχόμενα σε χαμηλότερο επίπεδο. Ακούγεται η πρόταση της μηδενικής λύσης (λες και το 0 σημαίνει κάτι το μη μετρήσιμο, ενώ μπορεί να σημαίνει 0,4 μg/l, ανάλογα πως στρογγυλοποιείται το αποτέλεσμα, άρα είναι απλά ένα άλλο αυθαίρετο όριο). Ακούγεται ακόμη η αμφισβήτηση του ισχύοντος ορίου, ότι δήθεν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες ισχύει και άλλο όριο, το οποίο βέβαια είναι ψέμα. Μετά από πρόταση της Ένωσης Ελλήνων Χημικών στο Πρωτοδικείο της Θήβας, που διαβάσαμε στον τύπο υπάρχει εισήγηση για 0,02 μg/L. Όταν οι δικαστικές αρχές αποδέχονται το όριο αυτό, και θεσπιστεί το όριο αυτό στην Ελλάδα, τότε το Υπουργείο Υγείας που θεωρείται το υπεύθυνο Υπουργείο για την Νομοθεσία στο νερό, οφείλει να λογοδοτήσει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την διαφοροποίησή του από τα Ευρωπαϊκά όρια. Τότε όλη η επιχειρηματολογία από την Ένωση Ελλήνων Χημικών θα πρέπει να κατατεθεί στην αρμόδια Ευρωπαϊκή Υπηρεσία και να θεσμοθετηθεί ενδεχόμενα νέο ευρωπαϊκό όριο. Τότε όμως αρχίζουν τα δύσκολα. Γιατί για να κάνεις κάτι τέτοιο θα πρέπει να έχεις ειδικούς επιστήμονες, να έχεις πρόσβαση στα σύγχρονα στοιχεία και όχι σε εκείνα που έχουν αναθεωρηθεί και το κυριότερο, να έχεις την δυνατότητα να αξιολογείς τις πηγές σου, δηλαδή την προέλευση της πληροφορίας. Αν η ΕΕΧ πιστεύει ακράδαντα στην πρόταση αυτή, θα πρέπει να την καταθέσει στην αρμόδια Ευρωπαϊκή Αρχή, για να πίνει και όλη η Ευρώπη καθαρότερο νερό, εάν βέβαια συντρέχει λόγος. Γιατί σκεφτείτε το περιβαλλοντικό κόστος όταν μεγάλες ομάδες πληθυσμού σταματήσουν να πίνουν το νερό της βρύσης τους και χρησιμοποιούν εμφιαλωμένο, πόσα επιπλέον πλαστικά μπουκάλια θα καταλήγουν στις χωματερές και πόσα δίκτυα θα αχρηστευθούν. Τελικά, αντί να προστατευθεί κάποιος από μια αβέβαιη αιτία θα επιβαρύνει το περιβάλλον κατά πολύ περισσότερο.
Τι γίνεται λοιπόν τώρα με τα καρότα. Έχουν ή δεν έχουν εξασθενές χρώμιο ; Τα στοιχεία λένε ότι στους φυτικούς οργανισμούς το εξασθενές χρώμιο μετατρέπεται συνήθως σε τρισθενές. Το ίδιο το φυτό μπορεί να πάθει σοβαρές βλάβες όταν η συγκέντρωση του εξασθενούς χρωμίου φυσικά είναι υψηλή, αλλά όταν το απορροφήσει το μετατρέπει σε τρισθενές και θυσιάζεται κατά κάποιο τρόπο για να μην φάμε εμείς το εξασθενές χρώμιο. Στην περίπτωση όμως των άλλων βαρέων μετάλλων (Νικελίου, μολύβδου, υδραργύρου, καδμίου) το πρόβλημα αλλάζει. Εκεί μπορεί το φυτό να μαζέψει βαριά μέταλλα και να καταστεί επικίνδυνο για τη δημόσια υγεία. Αλλά και τότε, θα πρέπει να ξέρει κανείς, ποιο όριο θα πρέπει να θεσπίσει για να προστατέψει την δημόσια υγεία. Γιατί είναι κανένας σίγουρος ότι το καρότο Βοιωτίας διαφέρει πραγματικά από το καρότο Θεσσαλονίκης ή άλλων περιοχών σε βαριά μέταλλα, για να μπορεί να πουλιέται το δεύτερο σαν ανώτερης ποιότητας ;
Για την ανάλυση του εξασθενούς χρωμίου δυστυχώς στην περίπτωση των τροφίμων η μεθοδολογία δεν είναι το ίδιο εύκολη όπως αυτή για το νερό. Και εκεί ακριβώς πολλές μελέτες αναφέρονται στο ολικό χρώμιο γιατί δεν μπόρεσαν να μετρήσουν χωριστά το εξασθενές από το τρισθενές. Έτσι, η παραπληροφόρηση συνεχίζεται και αποκρύπτεται η αναλυτική πραγματικότητα. Από πληροφορίες μου δεν υπάρχουν μετρήσεις που να αναφέρονται στο εξασθενές χρώμιο σε καρότα με την σωστή μεθοδολογία. Αντίθετα, σε κάποιες ανακοινώσεις που έχουν εμφανιστεί στον τύπο, κάθε φορά που ο ΕΦΕΤ ζήτησε περισσότερα στοιχεία, δόθηκε η αιτιολογία ότι οι μελέτες δεν έχουν ολοκληρωθεί, ή ότι υπήρξε παρανόηση. Όποιος λοιπόν διαθέτει τα επιστημονικά στοιχεία, πρέπει να τα καταθέσει για αξιολόγηση.
Στην Βοιωτία ακούγεται συχνά η κραυγή : «βοήθεια πεθαίνουμε» γιατί φαίνεται ότι καταγράφονται συνέχεια αυξημένες περιπτώσεις θανάτων από καρκίνο. Ξεχνάμε όμως ότι όλα τα άλλα στοιχεία της ζωής στην Βοιωτία δεν είναι ιδανικά για να μπορεί κανείς να στηριχθεί μόνο στο εξασθενές χρώμιο του νερού για να βγάλει συμπεράσματα. Επειδή λοιπόν ακριβώς είναι αδύνατο να εντοπιστεί η αιτία των θανάτων οφείλουμε να προστατεύουμε το περιβάλλον με όσο τον δυνατό καλλίτερο τρόπο, γιατί, όταν εμφανιστεί το φαινόμενο είναι δύσκολο να τα μαζέψεις. Η λήψη λοιπόν όλων των δυνατών μέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος (π.χ. περιορισμός στη χρήση των φυτοφαρμάκων και των λιπασμάτων, περιορισμός στις καύσεις σε χωματερές που παράγουν διοξίνες, χρήση αμόλυβδης βενζίνης και έλεγχος καυσαερίων, ανακύκλωση και αποφυγή ρύπανσης του υδροφόρου ορίζοντα από τα απόβλητα αστικά και βιομηχανικά, αλλαγή τρόπου ζωής) είναι αναγκαία για να αποφεύγονται οι επιπτώσεις στην υγεία.
Τελικά μπορεί κάποιος να διαφημίζει τα καρότα του ότι αυτά είναι καθαρά και δεν είναι μολυσμένα όπως του Ασωπού ; Προς το παρόν μάλλον όχι.
Προτείνω στα τοπικά κινήματα να κρατάν την αξιοπιστία του λόγου τους, να μην μπλέκουν σε αβέβαιες επιστημονικές διαπιστώσεις, να μην προσπαθούν με το ζόρι να τρομοκρατήσουν χωρίς αδιάσειστα στοιχεία, γιατί αυτή η πρακτική θα γυρίσει μπούμεραγκ. Εκείνο που είναι αδιάσειστο στοιχείο είναι η συνεχιζόμενη ρύπανση του Ασωπού, το ότι το πόσιμο νερό πάνω από τα 50 μικρογραμμάρια στο λίτρο δεν πίνεται και ότι υπάρχουν εκτός από το εξασθενές χρώμιο και άλλα βαριά μέταλλα που ρυπαίνουν τον υδροφόρο ορίζοντα.
Οι Οικολόγοι Πράσινοι δεν μένουν σε ευχολόγια για την προστασία του περιβάλλοντος όπως τα άλλα κόμματα. Δεν επιρρίπτουν μόνο ευθύνες στους αρμόδιους ή μόνο στη βιομηχανία, αλλά εμπλέκουν και τον κάθε πολίτη στο παιγνίδι. Γιατί η διατήρηση της ποιότητας του περιβάλλοντος αποτελεί μια συλλογική διαδικασία, όπου η συλλογικότητα δεν αναφέρεται μόνο σε μια κοινωνική ομάδα ή μια χώρα αλλά σε όλον τον πλανήτη. Η οικονομική ανάπτυξη χωρίς την παράλληλη προστασία του περιβάλλοντος είναι από μόνη της παράλογη διαδικασία και ουσιαστικά είναι ένα παιγνίδι σε βάρος του σήμερα και του αύριο. Τελικά μπορεί κάποιο κόμμα να κερδίζει συνεχώς στις εκλογές, αλλά αν η επιτυχία του με οικονομικές παροχές προς τους πολίτες συνοδεύεται από την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής θα σταθεί κάποτε μπροστά σε έναν λυπητερό λογαριασμό που θα λέει : ξέρετε κάτι, τελικά τα χρήματα δεν τρώγονται.
Δημήτρης Χρυσαφίδης
Μέλος της Θεματικής Ομάδας «Γεωργία» των Οικολόγων Πράσινων